Γ. Ντουνιάς: Παγκόσμια κρίση...η Δημόσια Υγεία από τα κινίνα στην αναστολή!

Η διδασκαλία της Ιστορίας της Ιατρικής & της Δημόσιας Υγείας –όπως και γενικότερα της Ιστορίας- δεν έχει μόνο προπαιδευτικό και...

Η διδασκαλία της Ιστορίας της Ιατρικής & της Δημόσιας Υγείας –όπως και γενικότερα της Ιστορίας- δεν έχει μόνο προπαιδευτικό και εισαγωγικό ρόλο στις Ιατρικές σπουδές. Αποτελεί ταυτόχρονα διαρκές ερέθισμα για την επιστημονική δημιουργικότητα, την κλινική σκέψη και την ανάπτυξη μιας πιο πραγματικής, ηθικής και κοινωνικής αυτό-αντίληψης των ιατρών. [Μirko Grmek] 2

Η πανδημία του Covid-19 επανέφερε στο προσκήνιο το κινίνο. Η χρήση του αποτελεί ‘σταθμό’ [turning point] στην Ιστορία της Ιατρικής. Πρόκειται για ένα αλκαλοειδές του αποξηραμένου φλοιού ενός τροπικού δέντρου. Οι φαρμακευτικές του ιδιότητες ήταν γνωστές στους Ινδιάνους Κέτσουα (‘Ινκα) του Περού και της Βολιβίας, εκατοντάδες χρόνια πριν. Οι Ινδιάνοι άλεθαν τον φλοιό του κορμού και το έπιναν με νερό, αφού προηγουμένως προσέθεταν γλυκαντικές ουσίες για να εξουδετερώσουν την εξαιρετικά πικρή γεύση του. Το χρησιμοποιούσαν ως γενικό αντιπυρετικό φάρμακο και κυρίως στη θεραπεία της ελονοσίας.

Ιησουίτες μοναχοί γύρω στο 1600, όπως ο ιερέας Agostino Salumbrino (1561-1642) που είχε ζήσει στη Λίμα του Περού θεωρείται ότι το εισήγαγε στην Ευρώπη. Η ονομασία του δέντρου προέρχεται από τη γυναίκα του Ισπανού Αντιβασιλέα του Περού, της Anna del Osorio, κόμισσας της Chinchon (πόλη της Ισπανίας, 50 χλμ. ΝΑ της Μαδρίτης), η οποία είχε προσβληθεί από ελονοσία. Αναφέρεται επίσης και ως Περουβιανός φλοιός (Peruvian bark) ή φλοιός των Ιησουϊτών (Jesuit bark). Κινίνη σε συγκέντρωση περίπου 80-85 mg/L περιέχουν τα γνωστά μας tonic water, bitter lemon, που συνήθως αναμιγνύονται με οινοπνευματώδη ποτά για την παρασκευή των ‘κοκτέιλς’, ως ενισχυτικά της γεύσης.

Η κιγχόνη (cinchona) έχει μεν αντιπυρετικές και μυοχαλαρωτικές ιδιότητες αλλά όπως εξάλλου όλα τα φάρμακα δεν αποτελεί αθώα ουσία. Πρέπει να χορηγείται με ιατρική παρακολούθηση, αλλά η χρήση της είναι αποδεκτή δεδομένης της πολύ μεγάλης επικινδυνότητας της ελονοσίας.

Γνωρίζουμε επίσης ότι παρατεταμένη χρήση ή υπερβολικές δόσεις κινίνης οδηγούν σε κιγχονισμό με πονοκέφαλο, ναυτία, εμετό, εμβοές, μερική ή ολική κώφωση, κοιλιακούς πόνους και διάρροια. Η χρήση της είναι επικινδυνότερη σε καρδιοπαθείς.

Ο πατέρας της Ιατρικής της Εργασίας, Bernandino Ramazzini, μεταξύ 1690 και 1695, μελέτησε τις εκρήξεις ελονοσίας στην Ιταλία και χρησιμοποίησε θεραπευτικά τη κινίνη. Αν και πολλοί ιατροί τη συνιστούσαν σε πολλές παθήσεις, ο Ramazzini δεν αποδέχεται ότι υπάρχουν φάρμακα που μπορούν να χορηγηθούν με ανορθόδοξο τρόπο: εναντιώνεται στην τακτική που είχε διαδοθεί εκείνα τα χρόνια να συνιστάται αδιακρίτως σε κάθε είδους πυρετό. Συνιστά στους ιατρούς μετριοπάθεια στη χρήση και όχι κατάχρηση όπως με την αφαίμαξη, όπου οπλισμένοι με τον φλεβοτόμο ήταν ικανότεροι να σκορπίσουν αθώα θύματα παρά να εξολοθρεύσουν ασθένειες.

Στη τουρκοκρατούμενη Ελλάδα του 18ου αι. που μαστιζόταν από την ελονοσία, λόγιοι της διασποράς ενημερώνουν με εκλαϊκευμένα συγγράμματα για το θαυματουργό φάρμακο. Ο Αντώνιος Στρατηγός, καθηγητής στο ελληνικό Σχολείο της Πάδοβας αναφέρει ότι «η κίνα-κίνα ο περιβόητος φλοιός του ινδικού εκείνου δένδρου οπού εφανερώθη προς το τέλος του απερασμένου αιώνος» είναι «ληξιπύρετον ήγουν διώκτιον του πυρετού»….

Στα χρόνια του Μεσοπολέμου, το πράσινο, πολύ χλωμό και κάπως φθηνότερο κινίνο, ήταν το γενικό φάρμακο με τη μεγαλύτερη κατανάλωση. Τα επικαλυμμένα με ζάχαρη, ροζ κουφετάκια του κινίνου, ήταν ασφαλώς ακριβότερα και αποτελούσαν για πάρα πολλά χρόνια το μοναδικό φαρμακευτικό μέσο άμυνας, απέναντι στην ελονοσία και την γρίπη.

Το 1930 στην Θεσσαλονίκη ξέσπασε μέγα σκάνδαλο όταν βρέθηκαν δισκία κινίνης που δεν περιείχαν την προβλεπόμενη ποσότητα αλλά στην θέση της περιείχαν αλεύρι. Ενοχοποιήθηκαν οι φαρμακευτικές εταιρείες καθώς στρεφόταν κατά της Δημόσιας Υγείας. Ο Βενιζέλος διέταξε αμέσως κατεπείγουσα έρευνα. Κατηγορήθηκε ο Γενικός Διευθυντής του Χημείου του Κράτους Ευστράτιος Γαλόπουλος. Ο πρωθυπουργός αν και σε δύσκολη θέση, τον υπερασπίστηκε και δήλωσε πως τον θεωρούσε εντιμότατο μέχρι να αποφανθούν διαφορετικά τα αρμόδια δικαστήρια.

Η λέξη «εντιμότατος» έγινε διαδεδομένο αντικυβερνητικό σύνθημα. Οι εφημερίδες κατηγόρησαν τον Βενιζέλο για προσπάθεια επηρεασμού της δικαιοσύνης, ενώ η λέξη «εντιμότατος» χρησιμοποιήθηκε ειρωνικά για όλα τα Βενιζελικά στελέχη συλλήβδην, αλλά και γενικότερα για πρόσωπα αμφιβόλου ηθικής.

Ο Γαλόπουλος με απόφαση του πενταμελούς εφετείου στις 20 Ιουνίου 1931 απηλλάγη τελικά από τις κατηγορίες ύστερα από μια εξονυχιστική διαδικασία. Αυτό όμως δεν σταμάτησε την πολεμική του αντιπολιτευόμενου τύπου. Έπρεπε να έρθει ο επόμενος διευθυντής του Χημείου του Κράτους Δόσιος που τοποθετήθηκε από το Λαϊκό κόμμα, να αποδείξει ότι ήταν αθώος και ήταν όντως εντιμότατος.

Αναφέρεται ότι από τους ελέγχους που έγιναν, νοθευμένη βρέθηκε μόνο σε μια μερίδα κουφέτα σε νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης. Σε όλα τα υπόλοιπα δείγματα που εξετάστηκαν βρέθηκε μια ελάχιστη αστάθεια της ποσότητας κινίνης ανά κουφέτο που δεν ξεπερνούσε τα 2 χιλιοστά του κιλού. Εντελώς αυθαίρετα ο εισαγγελέας πολλαπλασίασε τους τόνους που είχαν διατεθεί με την φύρα αυτή και μήνυσε -άδικα- τον Γαλόπουλο ως καταχραστή.

1928, η Αθήνα γεμάτη πρόσφυγες από την Μ. Ασία ενώ μια επιδημία Δάγγειου πυρετού αποβιβάζεται από τη Χάιφα [ή την Αίγυπτο μέσω Σύρου] στον Πειραιά, έχει πολλούς νεκρούς πλήττει και τον ίδιο τον πρωθυπουργό Βενιζέλο. Τι έπραξε; Υιοθέτησε τις οδηγίες των ξένων ειδικών [Εμπειρογνώμονες Κοινωνίας των Εθνών] και ίδρυσε την Υγειονομική Σχολή Αθηνών.

2020, αυξημένες μεταναστευτικές, προσφυγικές ροές στα νησιά του Βορ Αιγαίου και στον Έβρο και παράλληλα μας έρχεται ο Covid-19 (ο πρωθυπουργός δεν επλήγη, ευτυχώς) αλλά με ιδιαίτερη μυωπική εμμονή το Υπ. Παιδείας είχε προλάβει να ´τσουβαλιάσει´ συλλήβδην ιστορία 90 χρόνων σε ιδιόκτητα κτίρια στην Αλεξάνδρας, αξιόλογο επιστημονικό προσωπικό με διεθνείς δημοσιεύσεις και παρουσία, 300 μεταπτυχιακούς φοιτητές, έρευνες και Κέντρα Αναφοράς Λοιμώξεων.

Επειδή οι πολιτικές Δημόσιας Υγείας είναι ασύμβατες με νεοφιλελεύθερες εμμονές για την Υγεία και το Κοινωνικό Κράτος το Υπ Παιδείας ‘ανέστειλε’ την έναρξη της εκπαιδευτικής λειτουργίας της πΕΣΔΥ ως Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας ενταγμένο στο νεοϊδρυθέν Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής!.

ὄλβιος ὅστις τῆς ἱστορίας ἔσχε μάθησιν,

Ας διορθωθεί το σφάλμα όσο είναι καιρός. Η παγκόσμια κρίση που προκάλεσε η πανδημία του Covid-19 έδειξε και στους πλέον δύσπιστους ότι μας χρειάζονται στέρεες πολιτικές Δημόσιας Υγείας

Όσοι ομνύουν στην ´κληρονομιά´ του Ελ. Βενιζέλου ας φροντίσουν την άμεση λειτουργία της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Η προστασία της υγείας του πληθυσμού δεν ‘αναστέλλεται’, ιδίως σε κρίσιμες μέρες πανδημίας.

Παραπομπές:

· Μirko Grmek, ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΥΓΗ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (1989) ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ

· Η χημική ένωση του μήνα, [Απρίλιος 2010], Επιμέλεια σελίδας: Θανάσης Βαλαβανίδης, Καθηγητής – Κωνσταντίνος Ευσταθίου, Καθηγητής [http://195.134.76.37/chemicals/chem_quinine.htm]

· Bernandino Ramazzini, Οι ασθένειες των εργατών

*Γεώργιος Ντουνιάς

Καθηγητής

Πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Δημόσιας Υγείας

Σχολή Δημόσιας Υγείας Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Από independentnews